19 April 1994 – 21 jaar vantevore
Soos altyd mooi oorgetik aan die einde
Dit was gister, maar slaan my dood – ek moet eers tot
stilstand kom en mooi dink wat ons gedoen het. A, die belangrikste is seker die
feit dat ons teen R5-00 kon gaan stort het vir 7 minute se warm water. Ek het
in die ijsere koue opgestaan en oorgehardloop na die badkamers. Daar het ek my
klappertand gestrip en die kosbare munt ingegooi. Ek het gestort tot al die
warm water op was.
Die eerste museum vir die dag was ʼn taamlike teleurstelling,
in die sin dat ons museumkaart nie gegeld het nie en ek geweier het om te
betaal. Dis nadat die plek ʼn halfuur na die geskeduleerde oopmaaktyd hul deure
oopgemaak het.
Toe sit ek en Es af na die Bijbelmuseum. Dit was lekker om
my eerste Vulgaatbybel, waarvan ek nog net gelees en geleer het, te sien. My
kennis van ʼn Statebybel is ook aansienlik uitgebrei. Ek het Luther en Erasmus
se vertalings onder oog gehad.
All in all was dit lieflik.
Ek het nou net seker vir 20 minute geknikkebollen – my kop
“bol” het ge-“knik”-ken.
Museumhoogtepunt was egter die besoek aan die Verzetmuseum.
Dit is ʼn museum in ʼn sinagoge wat die Hollanders se verset teen die
Nazi-besetting van die land, én die Joodse vervolging uitbeeld.
Daar het ek na radioprogramme van destyds geluister, koepons
leer ken en tekenprogramme en skyfie-insetsels gesien. Ek sowel as Esmari het
die museum besonder geniet. Slim vir my was die rekenaarsentrumpie bo op die
boonste vlak vir die kinders om te speel / volg. Ek het self twee van die
programme deurgewerk.
O, hel – amper vergeet ek (ek sal probeer om nie weer met my
dagboek agter te raak nie) die hoogtepunt van die dag! Die Stedelijk museum!
Ook dit is ʼn kunsmuseum, maar dis een oor hedendaagse en moderne kuns. Die werk
van die Duitse ekspressioniste en die Blaue Reiter het my die meeste getrek.
Gelukkig was hier net poskaarte – anders het ek sweerlik nog ʼn poster daar ook
gekoop. Malevich, Mondriaan, Chagall, Kirchner en ander. Daar is ook akelike
moderne abstraksies. (O, ja, noudat ek daaraan dink, ek het iewers ook Jackson
Pollock en Andy Warholl gesien – maar dit was by die British National Gallery).
Hier by die Stedelijk Museum was ook werke van die abstrakte
ekspressioniste. Appel, Soutine en nog ʼn ander bekende ou wat ek nou vergeet
het. Weer eens was dit die geval dat ek nou vir hul werke baie meer begrip het.
Op ʼn plat afdruk, in swart en wit, lyk dit akelig, maar in die werklike lewe
LEWE die skilderye.
Ek het in “The Beanery” geloop – dit was een heerlike
ondervinding. Ek het my lewe lank nog net foto’s daarvan gesien – en hier stap
ek in en luister en beleef alles lewendig. Die kunswerk doen nogal iets aan ʼn
mens en vra om be-lééf te word.
Die aand was chaos – danksy trems en ek en Esamri wat
verskillende flieks wil gaan sien. Op die ou einde eet ek die dag om. Die
lekkerste hier is wat die mense met amandel doen – ek het vandag blote amandel
geëet, maar ook al die lekkerste amandelkoekies.
Hierdie plek se krokette – met die vleis in en deeg rondom –
is baie lekker.
Die aand loop ek deur die rooiliggebied. Ek wil vanaand vir
Esmari daardeur vat. Ons sal maar sien wat sy sê.
19 April - 21 jaar verder
Verdomp of ek kan herken waar ons kampeer het, maar elkeen van hierdie foto's bring lieflike herinneringe terug. Ek verbeel my die reception by ons A'damse kampeerterrein sal 21 jaar kan lyk soos die reception hier bo.
Ja, die realiteite van kampeer in een van Europa se stedelike
kampeerterreine word al hoe duideliker –
jy betaal nie, soos by ons, net om die wasmasjien of kleredroogmaker te gebruik
nie; nee, jy betaal selfs om met warm water te kan stort.
Maar dan is groot stedelike kampeerterreine iets wat ons
Suid-Afrikaners glad nie ken nie. Dis niks soos Scottburgh, Margate of Manaba
Beach se karavaanparke nie, nog minder soos by Satara of selfs Skukuza.
Ek en Es kón in Londen nie kampeer nie – die kampeerterreine
was nog gesluit. Party maak die ganse winter toe, ander laat wintermaande darem
hierdie motorkaravane toe, maar weier steeds outjies wat gevaar loop om in
een-, twee- en driemantentjies te verkluim.
Dan is daar van hulle wat permanente verblyf bied. Dis soos
hele voorstede met teerstrate en mense wat tuin maak en heinings opsit. Nie
karavane wat jy daar kry nie, maar hierdie groot mobiele wooneenhede.
Daar is hoogseisoen op party plekke soveel tente opgeslaan,
oor so ʼn groot gebied, dat jy gevaar loop om te verdwaal. Weë die een wat
aangeklam by die kampeerterrein aankom – hy gaan nou wel nie hoef te sukkel om
sy sleutel in die sleutelgat gepas te kry nie, maar, erger nog, hy gaan sukkel
om sy blyplek te kry!
ʼn Paar woorde wat op hierdie reis deel van my woordeskat geword het, en vandag nog van tyd tot oor my lippe of deur my gedagtes gaan, het in hierdie dag, die vorige en die volgende paar dae hul oorsprong.
Die belangrikste hiervan is “onderduiken” (met geheel en al
ʼn nader betekenis as wat dit in Nederland het). Maar voor ek dié kan ontsluit,
moet ons eers by twee ander uitkom:
“belegde broodje” en “tussendoortje”
Tussendoortje val letterlik én figuurlik héérlik op die tong
– hy klink én sê lekker, en dan smáák hy ook lekker as jy die regte
banketbakkerij of delicatessen besoek.
Die woorde wat ons daarvoor ken, is seker die Engelse
“snack” of Afrikaanse “peuselhappie”. In
Hollands (ek weet nooit of dit Hollands of Nederlands is nie, en of dit iemand
aanstoot kan gee as ek die verkeerde een gebruik nie) vertel ek myself, het dit
iets van die Afrikaanse “tussendeur” in. Iets van die Engelse “on-the -go”.
ʼn Tussendoortje is nie vir ontbyt, middag- of aandete nie, dis nie vir aansit om 'n tafel nie, maar sommer so ʼn snoepdingetjie halfpad tussendeur (tussendoor?) een van die drie groot etes, 10:00 of
16:00.
O, aarde, en Amsterdam had die lieflikste, geurigste en
grootste verskeidenheid tussendoortjes denkbaar.
ʼn Belegde broodje is op sy beurt ʼn broodrolletjie waarin ʼn
trio of kwintet "smakelik-smaakliks" of selfs hele sestet "heerlik-heerliks" gepak lê – ʼn belegde broodjie
daarom, verbeel ek my, ʼn broodjie wat letterlik “belê” (toegelê) is met lekkernye.
ʼn Propperse belegde broodje sou al kon deurgaan as ʼn lunch,
maar as jy so lief vir kos is soos ek, dan vul jy jou dag met belegde broodjes,
nie as hoofmaaltyd nie, maar as tussendoortje, 10:00 én 11:00.
Hierdie goed kos alles geld. Geld waarvan ons nie baie gehad
het nie – R100-00 per dag, álles ingesluit.
En dís waar "onderduiken" inkom.
Die Joods Historisch Museum (ek verbeel my ons gaan later
daar herbesoek bring) definieer die woord só:
Zich verbergen voor de nazi’s. Het verbergen van personen op
een adres waar zij niet geregistreerd stonden. In sommige gevallen werden
geheime ruimtes gecreëerd waar de onderduikers zich moesten schuilhouden. In
andere gevallen (vooral bij kinderen) namen zij deel aan het ‘pleeggezin’. In
dat laatste geval werd vaak gebruik gemaakt van valse papieren. Wanneer de
onderduik ontdekt werd, werden de onderduikers gedeporteerd of ter plekke
doodgeschoten. Ook de onderduikgevers werden in vele gevallen gedeporteerd.
Begin 1943 zaten zo’n 25.000 joden ondergedoken.
Ek en Es het die woord, na vandag se kennismaking daarmee in
die Versetmuseum, begin gebruik met min of meer die betekenis van “laag-lê” of
“wegkruip”. Weliswaar nie letterlik laag-lê en wegkruip nie, eerder figuurlik,
monetêr, finansieel.
As ons vandag oorboord gaan met hopeloos te veel
tussendoortjes en belegde broodjes, dan moet ons die volgende dag onderduiken,
laag-lê en min geld uitgee.
Ons sou kon onderduiken om op te maak vir ʼn vorige dag, óf
ons kon vooraf onderduiken in antispasie van ʼn kulinêre vergryp (“pig out”) die
volgende dag.
Teen die einde van die toer het dit neergekom op “geld
spaar” om iets lekkers te kan bekostig.
Ek onderduiken vandag steeds, ek troos my siel gereeld met
tussendoortjes en geniet graag Saterdae belegde broodjes. Hierdie gelaaide
broodjes het ons tot verlede jaar het op ʼn stel van ses houtbordjies wat ek ’94
van Europa saamgebring het, bedien. 21 jaar het egter sy tol begin eis en ek
moes dit rondom laas Kersfees met ʼn seer hart vervang.
Al wat dit draaglik gemaak het, is die feit dat ek dit by
die Johannes Gemeente van die Duiste kerk in Pretoria se jaarlikse Kersmark
gekoop het – méér Europese bordjies sal en kan jy nêrens anders in Suid-Afrika
kry nie.
Die Bijbelsmuseum het ons die wonderlike geleentheid gebied
om een van daardie historiese Amsterdamse huise wat teenaan die gragte gebou is
en op twee uit elke drie poskaarte pryk, te besoek. Watter lieflike ervaring was dit nie!
Dis soos die sjokoladebokse van ouds – nie net is die inhoud
iets oom huis toe te skryf nie, maar die verpakking óók.
Die uitstalling lyk 21 jaar later strate beter as wat ek dit
onthou – my herinnering is amper in swart en wit, soos in ʼn swart-en-witfoto.
Kuier ek vandag via die internet daar, lyk alles volkleur en op glanspapier.
Sovéél van die skilderye in Amsterdam se Stedelijk Museum is van die skilderye wat ek uit daardie twee boeke met moedersmelk ingekry het, dat ek nie anders kon as om soveel as moontlik afknyptydjies in dié museum deur te bring nie.
Dit voel my die Verzetsmuseum het ook 21 jaar aangestap.
Behalwe dat dit nét vooruitgegaan het, uitgebrei het en elke akkolade wat dit
geniet, verdien, is dit tog of die museum in ʼn helikopter opgegaan het en nie
meer suiwer op die versetbeweging fokus nie,
maar ook die ander opsies wat daar tussen 1940 en 1945 vir die land en sy mense
was, betrek.
Ek het my herbesoek aan die museum net so geniet soos in
1994. Anders as met ander museums het ek myself toegelaat om talle
afdraaipaadjies te neem en as ek weer sien, is ek op gans ander plekke as in
die internetdomein van die Verzetsmuseum. Talle van die foto’s in my
Pinterest-album van die museum is geensins in die museum te sien nie – ek het
dit langs die pad opgetel en daar gaan pos. Dit hou verband met die museum en
die oorlog.
Die enigste realiteit wat daardie oorlog vir my is, vir my
aan eie bas is, is die vertelling van my ma dat haar eerste man se duim in
Egipte afgeskiet (of afgesny) is en dat die veldhospitaal die duim toe iewers
aan sy maag vasgewerk het om bloedtoevoer te kry tot hulle hom by ʼn hospitaal
in Suid-Afrika kon kry om die duim aan sy hand te heg.
So, ja, vir my is die geskiedenis aangrypend. Ek beveel al
twee video’s wat ek deel, aan. Die eerste vertel van die museum se teelaarde en
neem ons na ʼn tyd en plek wat vir ons selfs vreemder as die maanoppervlakte is;
die tweede neem ons in die museum in.
Die museum het intussen verhuis en ʼn gedaanteverwisseling
ondergaan. Dis eers toe ek foto’s van die museum wat ons in 1994 besoek het,
opspoor, dat ek besef die museum was geensins ʼn hoogetpunt op grond van vertoon
en allerhande foefies nie – die museum was (en is steeds) ʼn hoogtepunt op grond
van die fassinerende, aangrypende inhoud.
Ek het hierdie ronde hopeloos te veel tyd in die Stedelijk Museum
spandeer. Ek dink ek weet hoekom. Juffrou Jackie Olivier se kunsklas, op skool,
had twee Bybels, beide van Thames &Hudson:
“A History of Art” en “A History of Modern Art.”
AVBOB weet hulle prop nie ʼn kussing onder my kop nie – my
kop word op hierdie twee boeke neergelê (vir ingeval ek sou wakker word en ʼn
tydjie het om te verwyl tot die tweede dood kom.)
Ek het my kuns-tande gesny aan hierdie boeke. Voor ek in my
eerstejaar op universiteit enige regte, egte universiteitshandboeke by
Prorege-boekhandelaars op Die Bult aangekoop het (Ma het ʼn rekening oopgemaak
en ek had carte blanche) het ek dié twee boeke vir my aangekoop. Én ek het my
ma oortuig dat dit in belang van my studies was. (Ons praat hier van
Afrikaans-Nederlands, Engels en Toneelkunde!)
Sovéél van die skilderye in Amsterdam se Stedelijk Museum is van die skilderye wat ek uit daardie twee boeke met moedersmelk ingekry het, dat ek nie anders kon as om soveel as moontlik afknyptydjies in dié museum deur te bring nie.
Die nuwe vleuel – ek sien party A’dammers praat daarvan as ʼn
plastiekbad (en ʼn mens kan sien hoekom) het my as buitestaander heel opgewonde
en beïndruk gelaat.
Destyds, so lyk dit my, was dit ook die stad se omgaan met
amandels en kroketten wat my beïndruk het – dís waar ek die aldag en heeldag se
tussendoortjes kom, dis duidelik.
Hoe dit gekom het dat ons nie gaan fliek het nie, weet ek
nie – ek het tot vandag nog, nog nie “The Piano” gesien nie. Dit het in SA
gewys toe ons oorsee was, en toe ons eers terug is, toe wys dit nie meer nie.
Dalk het ek maar net rede gesoek om alleen in
Walletjiesstraat te gaan stap. Ek kan nie wag om te lees of ek en Es toe wel
saam soheentoe is nie.
My sterkste herinnering aan daardie deel van die stad is
reuse berge wit uitgerysde deeg, so groot en rond soos seekoeie wat kliënte ontvang
het en dan die luike of gordyne toegetrek het. Elke diertjie seker maar sy
plesiertjie.
Ek onthou ook dat ek meer ongemaklik was met prostitute wat
hulle helder oordag by jou kom aanmeld het. Ek en Es het nou nog ʼn grappie
rondom “Would you like to have sex business with me”, maar dis nog baie slapies
verder, iewers in Praag.
Laslappies en skakels
Webwerwe
- Bijbelsmuseum
- Verzetsmuseum
- Beeldbank WO2 (Fotobank van WOII deur Verzetmuseum bedryf)
- Stedelijkmuseum
Pinterest
Geen opmerkings nie:
Plaas 'n opmerking